W Starych Trokach można zwiedzić klasztor wybudowany jeszcze za czasów Witolda Wielkiego, tj. na początku XV wieku! Klasztor założono na terenie rodzinnego zamku książęcego, który został dużo wcześniej wybudowany przez dziadka Witolda – Wielkiego Księcia Litewskiego Giedymina. Powiadano, że wówczas Giedymin, mieszkający w Kierniowie, pewnego razu zapuścił się na łowy w okolice Starych Trok, które go tak zauroczyły, że postanowił wybudować w nich zamek, a nawet przenieść tutaj stolicę państwa.
Przed założeniem klasztoru zamek w Starych Trokach był rezydencja królewską. Mieszkał w nim Giedymin, Kiejstut z żoną Birute oraz ich syn Witold, który się tutaj urodził. Gdy Kiejstut rozpoczął budowę zamku na wyspie w Trokach, znaczenie obronne i reprezentacyjne zamku w Starych Trokach zmalało.
Książę Witold, chcąc zachować rodzinny zamek w dobrym stanie, za zgodą papieża Innocentego VII w 1405 roku zaprosił braci Benedyktynów, którzy wprowadzili się do niego. Witold ofiarował zakonnikom dziesiątą część ziem dworu, pole z ogrodem i nawet dwa jeziora, a nieopodal zaczął budować drewniany kościół. Wkrótce powstała parafia w Starych Trokach.
Klasztor benedyktyński w Starych Trokach przebudowywano kilka razy, ponieważ drewniana budowla była niszczona albo ulegała pożarom. W XVIII wieku, na miejscu drewnianej, pojawiła się murowana budowla klasztoru. Niestety, po jakimś czasie klasztor zamknięto, a bracia Benedyktyni przenieśli się do Nieświeży.
Na miejscu starego klasztoru pod koniec XIX wieku pojawił się dzisiejszy kościół pw. Zwiastowania Najświętszej Marii Panny i św. Benedykta. Kościół o wspaniałej architekturze, z czterema wieżami wznoszącymi się nad frontową fasadę, zachwyca typową dla neogotyku wzniosłością. Zwiedzający mogą obejrzeć skarby przechowywane w kościele – bogato zdobione ołtarze z rzeźbami świętych, obrazy sztalugowe, przyrządy i szaty liturgiczne oraz inne dzieła sztuki.
Klasztor na zamku w Starych Trokach
Na początku XV wieku zamek w Starych Trokach stracił już swoje znaczenie obronne, ponieważ na wyspie w Nowych Trokach (dzisiaj – Troki) wybudowano nowy zamek, który przejął główne funkcje obronne. Dlatego też Witold Wielki zaprosił do swojego rodzinnego zamku braci Benedyktynów z Tyniecka – miasta w okolicach Krakowa (dzisiejsza Polska).
Zakonnicy prowadzili kontemplacyjny styl życia, dużo uwagi poświęcając modlitwie, medytacji i innym praktykom religijnym. Nieśli dobrą nowinę na ziemiach im powierzonych, a przy opactwie założyli parafialną szkołę podstawową.
O tym, że Benedyktyni byli wykształceni, świadczy fakt, że pod koniec XVIII wieku w bibliotece klasztornej znajdowało się nawet 769 ksiąg. Według danych historycznych, wartość ówcześnie drukowanych ksiąg sięgała 8 złotych monet, a wartość niektórych dochodziła nawet do 30 złotych monet.
Obecnie w klasztorze o imieniu Nawiedzenia Pańskiego w Starych Trokach zamieszkują siostry ze Wspólnoty Świętego Jana. W wyremontowanym, średniowiecznym zamku siostry urządziły dom rekolekcyjny, w którym zapraszają wiernych do udziału w religijnych ćwiczeniach skupieniowych i medytacyjnych. Siostry organizują również inne święta religijne, opiekują się lokalną młodzieżą i przyjęły też członków festiwalu bardów.
Poniedziałek dla Sióstr Wspólnoty Świętego Jana to tzw. dzień pustynny. Przeznacza się go na zupełną ciszę i odosobnienie. W pozostałe dni tygodnia klasztor jest otwarty, odbywają się w nim msze święte i adoracja świętego Sakramentu.
Kościół w Starych Trokach
Pod koniec XIX wieku mury byłego klasztoru Benedyktynów, według projektu Apolinarego Mikulskiego, przeistoczyły się w kościół w stylu neogotyckim, którego wieże głównej fasady nadają mu szczególnej wzniosłości i wdzięku.
Wnętrze kościoła pw. Zwiastowania Najświętszej Marii Panny i św. Benedykta jest strojne, a jednocześnie skromne, i zachowuje typową dla Benedyktynów ikonografię. W trzech kaplicach i na dziewięciu ołtarzach możemy podziwiać wyjątkowe rzeźby i obrazy. Na wyjątkową uwagę zasługują rzeźby św. Augustyna i św. Benedyktyna, boczne ołtarze są przeznaczone do czci św. Benedykta i jego siostry bliźniaczki – św. Scholastyki.
Jednym z cennych przykładów sztuki wizualnej w kościele jest obraz namalowany w XVIII wieku przez Szymona Czechowicza, który przedstawia św. Benedykta. Warto również zwrócić uwagę na obraz Najświętszej Maryi Panny z Dzieciątkiem z XVII wieku. Kiedyś w kościele wisiał również portret Witolda Wielkiego.
Na placu kościelnym stoi kapliczka słupowa poświęcona Najświętszej Maryi Pannie z Dzieciątkiem. To jedna z dziewięciu kapliczek słupowych, które stoją na symbolicznym trakcie Witolda. Rzeźba stojąca na byłym wzgórzu zamkowym w Starych Trokach symbolizuje piękne macierzyństwo i przywiązanie do ojczyzny. Dosyć często interpretuje się tę rzeźbę jako pogankę Birutę trzymającą na rękach syna Witolda.
Bracia Benedyktyni
Zgromadzenie Benedyktynów zostało założone w VI wieku i jest najstarszym zgromadzeniem kościoła katolickiego. Reguła św. Benedykta z Nursji (normy zachowania mnichów katolickich) dała początek nie tylko Benedyktynom, ale absolutnie wszystkim zakonom Kościoła Zachodniego. Benedyktyni za istotne uznają poszukiwanie Boga poprzez modlitwę, w ciszy i samotności. Sam założyciel zakonu spędził trzy lata swojego życia na górzystej pustyni w środkowych Włoszech. Wszyscy znają dewizę św. Benedyktyna Ora et labora – „Módl się i pracuj”.
Zakon św. Benedyktyna w ówczesnej Europie głosił wiarę chrześcijańską i niósł cywilizację. Za całokształt tworzenia wspólnej wiary chrześcijańskiej św. Benedykt został ogłoszony patronem Europy.
