Uwaga! Od początku 2023 r. ścieżka będzie zamknięta na rekonstrukcję. W dobie obecnej stan ścieżki jest zły, z tego powodu polecamy nie wyruszać na zwiedzanie.
Ścieżka poznawcza przecinająca rezerwat botaniczno-zoologiczny na długości 5 km umożliwia miłośnikom przyrody obcowanie z wyjątkową przyrodą i wspaniałą bioróżnorodnością.
Rezerwat Varnikai, znajdujący się w południowej części Trockiego Historycznego Parku Narodowego, w nadleśnictwie Troki, w leśnictwie Landwarów, ma powierzchnię około 611 ha, którego większość (450 ha) zajmują lasy, a 207 ha to bagna nad jeziorem Ilgelis. W części północnej rezerwatu nad jeziorem Skaistis, na wzgórzu, rośnie bardzo stary, bo dwustuletni las dębowy! Otaczający las mieszany zachwyca stuletnimi sosnami i świerkami. Około 60 lat temu zaczęto na obrębach lasu sadzić młode drzewka. Warto zauważyć, że w rezerwacie Varnikai jest wyznaczona strefa bezwzględnego zakazu wycinki, tj. strefa, której nie tknęła działalność ludzkiej ręki. Można w niej znaleźć rzadkie, zagrożone wymarciem gatunki roślin. Kilka obszarów w rezerwacie należy również do terenu chronionego Wspólnoty Europejskiej, objętego programem „Natura 2000”.
Ścieżka poznawcza przebiega nie tylko przez piękne lasy, lecz również przez łąki zawierające dużą różnorodność biotopu i bagno Ilgelis z jeziorkami wśród nich. Ścieżkę urządziło i utrzymuje Nadleśnictwo w Trokach. Na jej trasie zostały zamontowane ławeczki i zadaszenia dla turystów, trzy punkty obserwacyjne oraz punkty do odpoczynku, które znajdują się w najładniejszych, ale też w najtrudniej dostępnych miejscach lasu. Turyści spacerujący ścieżką mogą odpocząć i zapoznać się z informacjami o lokalnym krajobrazie rezerwatu Varnikai, jak również jego powstaniu i działalności Nadleśnictwa Trockiego w rezerwacie, dzięki specjalnym tablicom w języku litewskim i angielskim. Jeden z punktów obserwacyjnych umożliwia podziwianie różnych ekotonów: na szczycie wzgórza rośnie las dębowy, zbocza pokrywają lasy mieszane, a u podnóża funkcjonują leśnonośne mokradła.
Najdłuższa część trasy wiedzie gruntową leśną ścieżką, ale prawie 1,5 km ścieżki przecina trudno dostępne mokradła! W celu zapewnienia bezpieczeństwa turystom i umożliwienia pospacerowania w otoczeniu unikalnej przyrody, ułożono drewnianą ścieżkę, mającą około 1 metra szerokości. Do budowy pomostu użyto desek z osiki, której to drewno od dawna znane jest z wysokiej odporności na wilgoć.
Do rezerwatu łatwo można dotrzeć samochodem, rowerem lub pieszo. Wystarczy iść lub jechać zgodnie ze znakami informacyjnymi, które prowadzą do ścieżki w rezerwacie Varnikai. Na początku trasy znajduje się strefa parkingowa, plac zabaw dla dzieci i inne udogodnienia dla turystów. Wejście na ścieżkę wskazuje symboliczna drewniana furtka.
Ochrona przyrody
Dyrekcja Trockiego Narodowego Parku Historycznego dąży do zachowania bioróżnorodności tych terenów, jednocześnie zapewniając odpowiednie warunki do ich rozwoju. Celem urządzenia ścieżki poznawczej w Varnikai była ochrona pradawnego lasu i bagna Varnikai wraz z ich unikalną florą i fauną. Ścieżka wykonana przez Nadleśnictwo w Trokach pomaga kontrolować napływ turystów na ten wymagający ochrony obszar.
Chroniona różnorodność biologiczna
Rezerwat botaniczno-zoologiczny w Varnikai to najlepiej zbadana część Narodowego Parku Historycznego w Trokach. Na jego terenie stwierdzono obecność ponad 600 gatunków roślin wyższych, z których nawet 16 zostało wpisanych do Czerwonej Księgi Gatunków Zagrożonych na Litwie!
Różnorodność mchu jest tu zaskakująca – doliczono się około 118 różnych odmian. Cztery z nich podlegają ochronie na terytorium całej Litwy. W rezerwacie rosną także wpisane do Czerwonej Księgi gatunki grzybów!
Naukowcy stwierdzili, że porosty, które rosły tu 50 lat temu, dzisiaj już prawie tu nie występują. Warto dodać, że większość rzadkich porostów świadczy o dużej wartości lasu, ponieważ jest ona związana z dziewiczymi terenami lasu. Są one rzadkimi gatunkami chronionymi w całej Europie.
Lasy i mokradła w rezerwacie Varnikai obfitują w różne gatunki fauny. Wśród ssaków schronienie znajdują tu lisy, kuny, borsuki, zające, jelenie, sarny i dziki. W nadzwyczaj słoneczny dzień można spotkać tu też grzejącą się na mchu żmiję zygzakowatą.
W rezerwacie Varnikai zanotowano nawet 15 gatunków chronionych owadów i chrząszczy. Wśród nich znajduje Husarz mniejszy, Tęcznik mniejszy, i inne gatunki wpisane do Czerwonej Księgi. Występują tu również rzadkie gatunki motyli i łuskoskrzydłych. Mieszkające na terenie rezerwatu żurawie i dudki są objęte ochroną na terenie całej Litwy. Nie brakuje tu też ptaków śpiewających: skowronków borowych, słowików, drozdów śpiewaków i wilg. Poza tym, występują tu ptaki drapieżne, należące do puszczykowatych, sokołowatych i wilgowatych.
Bagno Ilgelis
W południowej części rezerwatu Varnikai mokradła zajmują powierzchnię około 207 ha, przez które wiedzie drewniana ścieżka poznawcza o długości 1,5 km. Na bagnach znajdują się 4 jeziora zanikowe: Baluosas, Bevardis, Piliskiai i Ilgelis. Mówi się, że te jeziorka to części i pozostałości jednego dużego jeziora! Co ciekawe, wszystkie jeziorka w rezerwacie Varnikai są ślepe i zasilane wodami z otaczających je bagien. Poziom wody na bagnach jest 1 metr wyższy niż w jeziorze Bernardynów (Łuka), więc nadmiar wody z bagna Ilgelis spływa do jeziora.
